Badanie nadużyć w sektorze faktoringowym na 2020 (Crif sp. z o.o.)

Bartosz Nadra

Adwokat | Partner Zarządzający

udostępnij na facebook udostępnij na linkedin udostępnij na twitter

Crif sp. z o.o. opublikował wyniki badania dot. nadużyć w sektorze faktoringowym na 2020 r. przeprowadzonego w oparciu o ankiety realizowane na potrzeby konferencji Risk & Supervision Meeting. Artykuł poświęcony wynikom jest dostępny na stronie Crif sp. z o.o. TUTAJ. Konferencja Risk & Supervision Meeting jest organizowana corocznie przez CRIF sp. z o.o.  – w tym roku odbędzie się wyjątkowo 10.09.2020 r. (o czym więcej TUTAJ). Tegoroczne badanie to zostało przeprowadzone na przełomie marca i kwietnia, a jego celem jest identyfikowanie wspólnych ryzyk, zagrożeń i tendencji w sferze nadużyć w sektorze leasingowym i faktoringowym, a docelowym rezultatem definiowanie i tworzenie nowoczesnych rozwiązań antyfraudowych dla obydwu branż. Oczywiście pokusiliśmy się o analizę wyników badania i własne wnioski związane z tendencjami w zakresie fraudów faktoringowych.

1. Metody walki z nadużyciami. Jako najlepszą metodę walki z nadużyciami ankietowani wskazali zewnętrzne rejestry informacji gospodarczej oraz branżowe rozwiązania w oparciu o art. 106d Prawa Bankowego (czyli systemy wymiany informacji, bazy dot. wyłudzeń, oszustw, wyroków skazujących itp.).

Komentarz: Grupa metod walki z nadużyciami jest niezwykle szeroka. Można tutaj wskazać oprócz powyższych także: procedury wewnętrzne (compliance), szkolenia antyfraudowe, „fraudo-odporną” dokumentację, naukę na błędach i analizowanie case’ów wewnętrznych i zewnętrznych – w tym spotkania branżowe, eventy i spotkania działów ryzyka przy PZF, whistleblowing, wdrożoną zasadę KYC (Know Your Customer), audytowanie i monitorowanie majątku dłużników, scoring klientów, programy i inne metody.

2. Techniki wykrywania nadużyć. Wśród technik stosowanych w firmach faktoringowych w celu wykrywania nadużyć największą popularnością cieszą się m.in. wykrywanie anomalii (100%), analiza sieci powiązań (80%) i analiza publicznie dostępnych źródeł danych (80%).

Komentarz: Na plus należy ocenić dostęp do coraz lepszych rozwiązań dla weryfikacji faktorantów i innych uczestników obrotu faktoringowego. W szczególności należy docenić darmowe bazy takie jak KRS on-line, sprawozdania finansowe on-line (portal MF), oraz nadchodzący Krajowy Rejestr Zadłużonych. Niewątpliwie ułatwia to codzienną pracę działów ryzyka, ale i działów operacyjnych. Ponadto technologia daje nam ogromne możliwości w zakresie ustalania powiązań osobowo-kapitałowych uczestników fraudów faktoringowych, którzy w dzisiejszych czasach pozostawiają ślady w Internecie. Potęga Internetu zwiększana szanse na skuteczne dochodzenie wierzytelności, w tym rozpracowywanie fraudów, czy też kierowanie trafionych zajęć wierzytelności. Jednakże przy takiej ilości baz danych, z uwagi na ich mnogość i rozproszenie tym większa rola podmiotów takich jak CRIF, które są w stanie dokonać komplementarnego połączenie baz danych w jedną spójną i przejrzystą całość oraz zapewnić pragmatyczne rozwiązania polegające na zbieraniu, syntezowaniu oraz wykorzystywaniu informacji pod kątem oczekiwań instytucji finansowych.

3. Poziom wydatków. Co ciekawe aż 60% ankietowanych firm faktoringowych określa poziom wydatków na przeciwdziałania nadużyciom za zbyt niski.

Komentarz: To oczywiście oddaje realia działalności związane z budżetowaniem a rzeczywistością. W tym miejscu zachęcam do uwzględnieniu w rocznym budżetowaniu wydatków zarówno na nowoczesne rozwiązania IT, jak również na szkolenia z tematyki przeciwdziałania fraudom faktoringowym.

4. Przeszkody. Jako przeszkody związane z przeciwdziałaniem nadużyciom wskazano brak informacji o wszystkich nierzetelnych klientach (100%, brak współpracy branży ubezpieczeniowej i faktoringowej z uwagi na ograniczenia prawne (80%) a także brak łatwego dostępu do baz prowadzonych przez organy rzędowe tj. CEPiK (60%) i brak możliwości weryfikacji autentyczności dokumentów np. deklaracji PIT/CIT (60%).

Komentarz: Ofensywna legislacyjna na poziomie zarówno UE jak i PL (w tym m.in. RODO) nakręciła pewną spiralę strachu dotyczącą przetwarzania danych osobowych uczestników transakcji faktoringowych (w tym nie tylko faktorantów, ale i odbiorców, poręczycieli itp.) w celu zapobiegania fraudom faktoringowym, a takie działanie stanowi wszakże uzasadniony interes firmy faktoringowej jako administratora danych, a bardzo często ma też na celu wykonywanie wszelkich uprawnień wierzyciela. To na pewno ogranicza współpracę trans-branżową, a przecież sektor finansowo-ubezpieczeniowy mógłby wzajemne lepiej chronić się przed fraudsterami. Tym większym wyzwaniem jest zgodna z prawem wymiana informacji. Pod kątem deklaracji podatkowych warto również wspomnieć o tym, iż duża przyszłość niewątpliwie przed nowoczesnym oprogramowaniem służącym właśnie do walidacji i potwierdzania autentyczności deklaracji podatków, a zwłaszcza wyłapywania anomalii i niezgodności w plikach JPK.

5. Braki w dostępie do źródeł informacji. Jako braki w dostępie do źródeł informacji wskazano brak jednej dedykowanej wywiadowni gospodarczej łączącej wszystkie źródła wraz z wynikami wyszukiwania w Internecie (100%) jak również brak dostępu do informacji o zaległościach podatkowych (80%) czy też powiązań jednoosobowej dz. gosp. z osobami występującymi w KRS (80%).

Komentarz: Tutaj niewątpliwie duże wyzwanie dla branży IT-software dla spełnienia oczekiwań branży faktoringowej.

6. Skuteczność metod. Jako najskuteczniejszą metodę wykrywania nieprawidłowości i walki z nadużyciami wskazano samodzielnych zespół wewnętrzny dedykowany do wykrywania nieprawidłowości i wali z nadużyciami.

Komentarz: W pełni podzielam powyższą ocenę ankietowanych podmiotów. Rdzeniem dla budowy i rozwijania przez podmioty faktoringowe własnego systemu antyfraudowego jako części szerszego compliance jest wykwalifikowany zespół wewnętrzny. Czasami przybiera on formę wyodrębnionego działu ryzyka, ale działając komplementarnie powinien tak na prawdę obejmować działających wspólnie pracowników działu ryzyka, prawnego, operacyjnego, utrzymania relacji i sprzedaży. Taki zespół powinien oczywiście być wykwalifikowany, doświadczony i przeszkolony, ale też wyposażony w nieprzerwany dostęp do nowoczesnych narzędzi pozwalających m.in. na badanie zdolności płatniczej kontrahenta, ustalenie beneficjenta rzeczywistego, badania powiązań pomiędzy faktorantem o odbiorcą, wyłapywanie transakcji podejrzanych i anomalii w transakcjach (np. przy faktoringu w fakturach zgłaszanych do finansowania). Tego typu rozwiązania pozwalają na odciążenie działu ryzyka instytucji finansowej od monitorowania setek, a nawet tysięcy transakcji, często na niewielkim wolumenie (np. mikrofaktoring) gdzie nadmierne zaangażowanie czynnika ludzkiego będzie nierentowne.

Pozostałe wnioski jakie wyprowadzamy z analizy wyników ankiet:

1. Modus operandi oszustów finansowych ewoluuje, ale pewne klasyczne ryzyka związane z fraudami będące zmorą sektora finansowego występują niezmiennie.
2. Zaobserwować można coraz niższy próg wejścia w świat przestępstw finansowych. Wynika to w naszej ocenie z prostoty założenia biznesu w Polsce, w tym np. utworzenia spółki albo nabycia jej udziałów, jak również stworzenia pozoru wiarygodnej firmy w oparciu o atrakcyjny adres i dobre wrażenie Internetowe które można osiągnąć relatywnie niskim kosztem. Nakłada się na to dążenie do maksymalnego uproszczenia dokumentacji i procedur przez segment finansowy celem uczynienia ich bardziej przystępnymi i tym samym marketingowo korzystnymi.
3. Badanie dotyczyło roku 2019, zatem jego wyniki de facto nie uwzględniają tego co dzieje się w gospodarce w trakcie kryzysu wywołanego pandemią koronawirusa. Jak wiadomo „skłonność do oszustwa rośnie w trakcie kryzysu”. O możliwych skutkach pandemii koronawirusa na branżę faktoringową szeroko pisaliśmy tutaj. Warto jedynie dodać, iż już w okresie maja-czerwca 2020 r. można zaobserwować pewne sygnały świadczące o możliwości intensyfikacji działań fraudowych takie jak: wzrost zatorów, zwiększona liczba wniosków restrukturyzacyjnych, maksymalne wykorzystywanie limitów faktoringowych, zwiększona liczba faktur korygujących, opóźnione tempo pracy sądów i organów egzekucyjnych związane z zawieszeniem terminów sądowych i administracyjnych, duża zmienność w wycenie aktywów i surowców.
4. Warto także pamiętać oceniając ankietę, iż faktoring w Polsce to zarówno podmioty generujące największe obroty (departamenty faktoringowe banków), a także spółki kontrolowane przez banki, jak wreszcie podmioty niebankowe, czy też firmy o profilu bankowo-windykacyjnym, a także fintechy operujące głównie na mikrofaktoringu. Ryzyka fraudów w tego typu podmiotów różną się znacząco, w przypadku banków największe znaczenie będą miały ryzyka związane z wypłacalnością odbiorców którzy mogą stanowić dużą część portfela faktoringowego, a w przypadku mikrofaktoringu większe jest ryzyko związane z cyberprzestpępczością. Spółki mają zupełnie różną tolerancję na ryzyko faktoringowe i jego profil, co ma też związek z podejściem do tematyki fraudowej.
5. Końcowo, warto pamiętać, że ankieta stanowi pewną „próbę rynku” i dotyczy kilku podmiotów działających na rynku o ugruntowanej pozycji i istotnych obrotach. Tymczasem według różnych źródeł usługi faktoringowe w Polsce świadczy na skalę komercyjną przynajmniej 25-40 podmiotów, a jeśli uwzględnić także podmioty świadczące tego typu usługi dla własnych grupy kapitałowych, czy też śladowo, to łączna liczba podmiotów powinna zamknąć się w 60-100.